In dit hoofdstuk geef ik een aantal links en verwijzingen naar video's, documentaires, dagbladartikelen en achtergrondartikelen. 

Gelukkig leven we in een land met grote persvrijheid en daarom is het aanbod van informatie zeer uitgebreid en divers, maar de informatie bereikt vaak wel verschillende doelgroepen. De Bijlmerbewoners zelf zien waarschijnlijk ook maar een beperkte selectie van de informatie, die niet altijd op henzelf is afgestemd. Dat is waarschijnlijk ook een tekortkoming van deze website, die mogelijk in de Bijlmermeer door slechts enkelen bekeken zal worden.

Verslag doen van deze complexe ramp was niet altijd eenvoudig in alle hectiek, met tegenstrijdige informatie en de vele nog onbeantwoorde vragen. Er zijn goede artikelen geschreven over crisisbeheersing, de relatie tussen de burger en de overheid en de rol en vrijheid die EL AL in Nederland op Schiphol genoot. Maar de negatieve verhaallijnen van sommige media hebben bij de vliegramp het meeste aandacht gekregen en leven tot op de dag van vandaag voort.

Deze verhaallijnen werkten – al dan niet door henzelf versterkt – tot diep in de Bijlmermeer door, in de hele maatschappij en zelfs tot in de politiek, ondanks dat men met feiten- en voortgangsgsrapportages goed op de hoogte werd gehouden. In twee gevallen leidde het zelfs tot een boek: Going Down Going Down (1994), dat weinig bescheiden pretendeerde het ware verhaal te beschrijven en Doemvlucht van Pierre Heijboer (2002). Vragen over de ramp bleven lang bestaan. Sommige vragen buiten het kader van een ICAO Annex 13 onderzoek werden uitvergroot. Het is (voor mij) onbegrijpelijk dat hiervoor, inmiddels 30 jaar na de ramp, een podium in de vorm van de dramaserie Rampvlucht geboden werd. Onbegrijpelijk omdat een eindverslag van de parlementaire enquête en diverse wetenschappelijke rapporten beschikbaar waren, op feiten gebaseerd dus.

Het onderstaande artikel uit de Telegraaf van 13 januari 1990 heb ik gebruikt tijdens mijn interview voor de documentaire Rampvlucht van de KRO-NCRV op 5 oktober 2022. Het diende als voorbeeld van hoe media kunnen misleiden en overdrijven om lezers te trekken. 

Journalist Pierre Heijboer van de Volkskrant vertrouwde me destijds toe dat je een verhaal zodanig moet schrijven dat de lezers het ook willen lezen. Het verhaal moet tot lezen uitnodigen, goed leesbaar zijn en eigenlijk net iets interessanter gemaakt worden dan het in werkelijkheid is. Kenmerkend voor zijn karakter voegde hij daaraan toe: 'een droog verhaal leest geen hond'.

De kop van een artikel is vaak bepalend, kan lang doorwerken en in extreme gevallen decennia blijven hangen. Voorbeelden met betrekking tot de vliegramp in de Bijlmermeer zijn er legio: 'alleen bloemen en parfum', 'explosieven en munitie', 'nucleaire lading', 'onder de pet houden', 'derde rondje', 'te zwaar beladen', ´andere routes', 'keiharde fraude' en 'een overheid die niet om zijn burgers geeft'. Dat zijn statements of verhaallijnen die feitelijk niet kloppen, grotendeels ongecorrigeerd blijven, 30 jaar zijn bijven hangen en zelfs nieuw leven ingeblazen worden. 

In de onderstaande video's een aantal collega's uit het team van de vooronderzoeker aan het werk. Zij hebben regelmatig gepoogd uit te dragen hoe complex het ongevallenonderzoek was, maar zijn tevens ervan overtuigd het onderzoek met volle inzet te hebben gedaan.

De dramaserie Rampvlucht maakte nogal wat emoties los, zoals te lezen was in kranten en op sociale media. Men verwachtte eigenlijk dat de gelijknamige documentaire een beter beeld zou geven, maar dat gebeurde niet. Regisseur Els van Driel informeerde achteraf hoe ik vond dat mijn interview was weergegeven. Ik gaf haar aan dat het bij mij de indruk had achtergelaten dat het publiek niet goed geïnformeerd is en eigenlijk zelfs misleid werd: zowel op de website van de KRO-NCRV als in de documentaire werden complottheorieën nieuw leven ingeblazen alsof er nooit een parlementaire enquête was geweest. Meer specifiek: politicus Van Gijzel begon opnieuw over een kantoor van de Mossad op Schiphol, de landing op baan 27 en aërosolen van verarmd uranium. Vincent Dekker kreeg in 2017 de P-notulen onder ogen en moest constateren dat er 'niets te ontdekken' viel en dat hij informatie over de gestolen cockpit voice recorder had, waar hij overigens nooit mee naar de onderzoekers was gegaan. Ik gaf de regisseur verder aan dat het de redactie naar mijn mening ontbrak aan voldoende deskundigheid en feitenkennis om een goed beeld van de verschillende aspecten van de vliegramp te geven, en dat het tevens ontbrak aan onafhankelijkheid en objectiviteit. Er werd sterk de nadruk gelegd op de onbetrouwbare overheid. Zie hieronder mijn mail aan de regisseur.

Meer over de dramaserie en documentaire Rampvlucht vindt u onder de hoofdstukken ACOI en Rampvlucht.

Voor Murky Skies van regisseur Noam Pinchas (2023) heb ik geprobeerd de feiten over het ongevallenonderzoek goed over te brengen. Ik gebruikte mijn internationale netwerk en ging zelf opnieuw door mijn dossiers. Er ontstond een band van vertrouwen. Er zou ruimte zijn voor hoor en wederhoor. Echter, toen ik een paar maanden na het interview bij toeval las dat een van de financiers van de serie (Dogwoof) van tevoren al de thema's had bepaald, nl. corruptie, het verbergen van de waarheid, Bijlmerziekten, 'sporen' van uranium, en een milieuramp à la een mini-Chernobyl, trof me dat diep. Zie hieronder voor deze 'wervende' tekst. Als ik dit van te voren had geweten, had ik nooit mijn medewerking verleend. Als geïnterviewde weet je immers nooit hoe er in opnames 'geknipt en geplakt' gaat worden. Het werd dus afwachten. Murky Skies gaat ervan uit dat het verarmde uranium gevaarlijk was en vergeet dat in het Medisch Onderzoek Vliegtuigramp Bijlmermeer (eindreportage aan Tweede Kamer 2004) nooit een verband is gevonden tussen ziekten en bijzondere geheime lading van het vliegtuig. Pinchas gaat ervan uit dat de overheid en de enquêtecommissie bewust alles hebben willen verdoezelen. Dat is een nogal eenzijdig beeld en journalistiek en feitentechnisch is er wel het een en ander op de documentaire aan te merken, die voornamelijk uitgaat van subjectieve informatie. En dat is nu juist wat je niet moet willen doen: je moet de feiten laten tellen. In het Duits werd Murky Skies als 'Tödliche Fracht' uitgezonden. Een titel die suggereert dat er een verband is tussen vracht en ziekten. Dit verband is nooit aangetoond. Het neerstorten van het vliegtuig en de daaropvolgende brand hadden 43 doden tot gevolg: niet de lading.

Na het zien van zijn documentaire Murky Skies heb ik  Noam Pinchas, ondanks het feit dat ik moeite met de docu had,  toch een compliment voor zijn documentaire gegeven: hij heeft een aantal aspecten van de ramp met de informatie die hij heeft gehad aan de orde weten te stellen en heeft daar bijzonder veel tijd in gestoken. 

De journalisten Benjamin Denes en Andreas Spaeth van het Duitse medium FLUGFORENSIK maakten in april 2024 een goede podcast over vlucht EL AL 1862. Ze hebben zich keurig gehouden aan de feiten, en gaan niet in op speculaties en insinuaties. Geleerd van fouten in het verleden, had ik vooraf bedongen dat ik alleen zou meewerken als men zich aan de feiten zou houden. Eigenlijk ontstond in deze podcast voor het eerst een goede uitleg van het neerstorten van het vliegtuig, zoals in Nederland tot nu toe nauwelijks is gebeurd. Zowel de NOS als het ANP vonden het niet nodig aandacht te besteden aan het verschijnen van deze podcast. Op zijn zachtst gezegd opmerkelijk: een aantal complottheorieën in deze podcast worden heel duidelijk weerlegd.

Een goed artikel van Admiral Cloudberg: volledig conform de feiten.

Hebben de media in 2024 voldoende ruggengraat om de zaak conform de feiten recht te zetten?

Hieronder het volledige interview voor de documentaire rampvlucht.